AUTEUR: Cees Nooteboom

TITEL: Rituelen

UITGEVER: De Arbeiderspers

UITGAVE: 1980

SAMENVATTING

Het eerste deel speelt zich af in Amsterdam. Inni Wintrop, de hoofdpersoon, leeft van geërfd geld, handelt af en toe in schilderijen, schrijft de horoscoop in het Parool en volgt de beurs op de voet. Acht jaar geleden heeft hij Zita ontmoet tijdens een fototentoonstelling. Ze trouwden. Inni houdt erg veel van haar, maar gaat ook vaak met anderen naar bed. Zita krijgt bijna een kind, maar omdat Inni erg bang is voor veranderingen, laten ze het weghalen. Vanaf dan groeien ze eigenlijk uit elkaar. In 1963 leert Zita een Italiaan kennen, die een foto van haar maakte voor het blad Taboe. Zita blijft nog een tijdje bij Inni, omdat ze zijn angst voor chaos kent. Maar op een dag in november troggelt ze Inni f 5000,- af tijdens het vrijen, en vertrekt met haar minnaar naar Italië. Inni probeert zelfmoord te plegen zoals hij dat in de horoscoop voor de Leeuw, zijn sterrenbeeld, heeft voorspeld, maar het mislukt.

TITELVERKLARING

De titel geeft het onderwerp van het verhaal weer. In het boek zijn vele handelingen gestuurd door rituelen. De hoofdpersoon en bijpersonen hebben alle wel een eigen ritueel.

MOTTO

"Niemand is eigenlijk verdraagzamer dan ik. Ik zie redenen om alle meningen te steunen; het is niet dat de mijnen niet sterk geprofileerd zijn, maar ik begrijp hoe een mens dat heeft geleefd in tegengestelde omstandigheden ook tegengestelde ideeën heeft."
Dit slaat waarschijnlijk op de hoofdpersoon van dit boek: Inni Wintrop. Het geeft een globale schets van zijn karakter en gedachtegang. Inni is een persoon die bij iedereen meteen een beeld schets van wie en hoe ze zijn.

TIJD & RUIMTE

De vertelde tijd is 25 jaar en de verteltijd is ongeveer 3,5 uur (189 blz). Het verhaal is niet chronologisch: het begint met 1963, gaat dan naar 1953 en in het derde deel naar 1973. Het verhaal wordt verteld vanuit 1978. Het hele verhaal is dus eigenlijk een flashback. Het boek heeft een gesloten einde. Over de klimatologische omstandigheden kom je niet zoveel te weten. Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af: deel 1 in Amsterdam deel 2 in Hilversum, Doorn en Goirle deel 3 weer in Amsterdam.

PERSPECTIEF

Er is sprake van een auctoriale verteller, al manifesteert hij zich maar een keer duidelijk, op blz. 19: "In het jaar waar we het hier over hebben." Ook op blz. 66 komt we voor: "... waar we tijdens ons leven doorheen waden." Deze verteller weet soms dingen die Inni niet weet. Het hele boek door wordt verteld vanuit het gezichtspunt van Inni Wintrop. De verteller kijkt als het ware steeds over zijn schouder mee. Er is dus vision dedans bij Inni. Het verhaal wordt verteld vanuit 1978.

THEMA

Het thema is vooral rituelen. Inni is geobsedeerd door de rituelen in andermans leven. Voorbeelden van rituelen in dit boek: elke week 8 porties eten koken alles altijd op het zelfde tijdstip doen oosterse rituelen, bv. de theeceremonie crematie van Philip Taads.

MOTIEVEN

Motieven zijn:

- eenzaamheid: alle personen in het boek zijn eenzaam, of maken die indruk.

- tijd: voor Arnold Taads is tijd de vader van alle dingen, voor Philip heeft tijd geen betekenis.

- geloof: Er zijn veel verwijzingen naar het katholicisme: *Inni vergelijkt Philip met Jezus (blz. 166)

*Inni vergelijkt de theeceremonie met het laatste avondmaal (blz. 181)

*De duiven (Heilige Geest). (deel 3, hfst. 1)

- zelfmoord: Inni probeert zelfmoord te plegen, tante Thérèse pleegt zelfmoord en Arnold en Philip Taads plegen (waarschijnlijk) zelfmoord.

PERSONAGES

De hoofdpersonen zijn Inni Wintrop, Arnold Taads en Philip Taads.

- Inni komt uit een katholieke, Brabantse textielfamilie, waarmee hij in zijn jeugd weinig contact heeft gehad. Zijn vader is gestorven tijdens een bombardement, zijn moeder woont ergens buiten Europa. Hij heeft totaal geen ambitie. Hij is erg geobsedeerd door de rituelen in levens van mensen en probeert uit te zoeken waarom ze die hebben en waarom ze dat op die bepaalde manier doen. Hij weigert te lijden, maar hij weigert ook met het lijden van anderen geconfronteerd te worden. Je komt verder niet zoveel te weten, je kijkt over zijn schouder mee, maar je komt bijna geen gedachten of gevoelens van hem te weten.

- Arnold Taads was in zijn jonge jaren notaris en kon ook goed skiën. Na de Tweede Wereldoorlog raakte hij teleurgesteld in de mensheid en verliet hij zijn vrouw om een teruggetrokken leven te leiden, eerst in de Rocky Mountains in Canada, later met zijn hond Athos in de bossen van Doorn. 's Winters trok hij naar de Zwitserse Alpen om de koude tijden door te brengen in een eenzame hut, alleen per ski te bereiken. Taads ordende zijn hele leven volgens de tijd. Op gezette tijden werd er gegeten, gelezen, gekookt en gewandeld. Elke verstoring in dat ritueel zou een onherstelbaar kwaad aanrichten. Ook het huis was ingericht volgens een strakke regelmaat. Inni beschrijft de huiskamer van Arnold als volgt: "De orde die in het vertrek heerste was angstaanjagend. De enige vorm van toevalligheid was de hond, omdat hij bewoog. Het was, dacht Inni, een kamer als een wiskundesom." Arnold Taads gelooft niet meer in God en beschouwt de natuur als het grootste goed op aarde. Ook veracht hij de mens (dus ook zichzelf) en de enige van wie hij houdt is zijn hond Athos. Taads wijst het leven geheel af en heeft ook al het scenario van zijn dood in zijn hoofd, wat geheel past in zijn levensstijl waarbij hij alles volgens een bepaald plan doet. Jaren nadat hij het scenario van zijn dood aan Inni verteld heeft krijgt Inni bericht dat Taads gestorven op de manier zoals hij dat zich had voorgesteld; eenzaam doodgevroren in de Zwitserse Alpen.

- Philip Taads. De eerste keer dat Inni Philip Taads ontmoet, staat deze voor de etalageruit van een Japanse kunsthandelaar en wordt dan als volgt beschreven: "...een kleine, oosters uitziende magere man, voor de wereld verloren..." Philip is de zoon van Arnold en de vrouw die hij uit Indië had meegebracht. Hij veracht zijn vader omdat deze hem en zijn moeder verlaten heeft. Philip woont in de Amsterdamse Pijp. Zijn kamer beschrijft Inni zo: "De ruimte waar ze kwamen was zeer licht, en leek op het eerste gezicht volstrekt leeg. Alles was er wit, hier was men, ver van de wereld, in een ijl en koud berglandschap, of liever, alweer in een klooster, hoog in de bergen." Naast zijn baan als handelscorrespondent gaat verder al zijn aandacht uit naar Oosterse denk- en leefwijzen, zoals Zen, Taoïsme en Boeddhisme. Ook de Oosterse kunst speelt een grote rol in het leven van Philip. Die rol is zelfs zo groot, dat deze Taads wacht op de komst van een bepaalde Oosterse kom, een zogenaamde Raku-kom, om zijn aangekondigde en openlijk besproken zelfmoord uit te voeren. "Wat het Oosten me gegeven heeft is de gedachte dat dat ik van mij niet zo iets unieks is. Er verdwijnt niet zoveel als dat verdwijnt, het is niet zo belangrijk. Ik hinder de wereld en de wereld hindert mij. Er is pas harmonie als ik ze alle twee afschaf." Als de Japanse kunsthandelaar eindelijk zo'n kom voor hem heeft gevonden, voert hij nog een laatste theeceremonie uit voor Riezenkamp, de kunsthandelaar, en Inni, en pleegt vervolgens zelfmoord.

KEUZEOPDRACHT